آمارهاي تکان دهنده مرکز پژوهشهاي مجلس از توسعه غير متوازن صنعت پتروشيمي
بررسي وضعيت توسعه صنعت پتروشيمي طي سال هاي 1385 تا 1390 نشان مي دهد با وجود رشد 4 برابري توليد مواد اوليه شيميايي و کودهاي شيميايي، رشد توليد در بخش هاي تکميلي صنعت پتروشيمي بسيار کمتر از مواد اوليه بوده و تنها 22 درصد رشد يافته است، اين در حالي است که هزينه سرانه ايجاد شغل در بخش هاي تکميلي 30 تا 40 برابر کمتر از مواد اوليه بوده است، هرچند ارزان بودن نرخ خوراک پتروشيمي، فعالان اين صنعت را به توليد مواد اوليه ترغيب کرده است.
به گزارش مرکز پژوهش هاي مجلس، وجود ۳۳تريليون مترمکعب گاز طبيعي در ايران به معناي شکل گيري عرصه اي طلايي براي «اقتصاد ميعانات گازي» است. ميعانات پرارزش همراه گاز طبيعي مي تواند زمينه تبديل ايران به کانون صنايع «پتروپالايشگاهي» جهان و توليد محصولات باارزش پالايشگاهي و پتروشيمي باشد. توسعه صنعت پتروشيمي در سطح صنايع پايين دستي، مياني و نهايي علاوه بر ارزآوري بالايي که دارد زمينه اشتغال مستقيم و غيرمستقيم نيروهاي انساني متخصص فراواني را نيز فراهم خواهد نمود.
صنايع پايين دستي و نهايي پتروشيمي در مقايسه با صنايع بالادستي اشتغال بيشتري را به ازاي ظرفيت توليد هر تن محصول ايجاد مي کند. در جدول ۱، ميزان سرمايه گذاري موردنياز و فرصت هاي اشتغال در صنايع بالادستي، ميان دستي و نهايي پتروشيمي به ازاي ظرفيت هر تن محصول آمده است.
بر اساس جدول ۱، براي ايجاد اشتغال در صنايع بالادستي پتروشيمي به سرمايه گذاري ۹۴۰هزار دلار به ازاي هر نفر نياز است، در حالي که همين عدد در صنايع مياني و تکميلي به ترتيب ۷۷۳ و ۲۱هزار دلار به ازاي هر نفر است. لذا تکميل صنايع مياني، پايين دستي و نهايي پتروشيمي علاوه بر اين که نياز کشور به واردات برخي محصولات پتروشيمي نهايي را کاهش مي دهد، نرخ اشتغالزايي بالايي نيز دارد.
وجود منابع عظيم نفتي و گازي در حاشيه خليج فارس مزيت نسبي ايران براي توسعه صنايع پتروشيمي محسوب شده و سبب شده سرمايه گذاري چشمگيري در صنايع بالادستي پتروشيمي انجام شود. توسعه صنايع پتروشيمي پس از کشف ذخاير عظيم گازي پارس جنوبي اهميت بيشتري يافت و در طول سال هاي برنامه هاي سوم و چهارم مجتمع هاي پتروشيمي گازي بسياري به بهره برداري رسيد.
ميزان توليد محصولات پتروشيمي در سال ۱۳۹۰ نسبت به دوره هاي قبل رشد قابل توجهي داشته است. اما ذکر اين نکته لازم است که تکميل زنجيره ارزش محصولات پتروشيمي مستلزم سرمايه گذاري به موقع درصنايع مياني، پايين دستي و نهايي پتروشيمي است. در زمينه تکميل زنجيره ارزش و توليد محصولات مياني و تبديل آن به محصولات نهايي ايراداتي به نحوه توسعه صنعت پتروشيمي در کشور وارد است.
در سال ۱۳۹۱ مقدار ۴۱ و 121.4ميليون بشکه معادل نفت خام از مواد هيدروکربوري انرژي زا به ترتيب صرف تأمين سوخت و خوراک پتروشيمي کشور شده است. لازم به ذکر است که گاز طبيعي، مايعات و ميعانات گازي به ترتيب ۱۰۰ و ۸۴ درصد سوخت و خوراک پتروشيمي ها را تأمين کرده است.
در جدول ۳، ارزش افزوده رشته فعاليت هاي صنعت پتروشيمي کشور طي سال هاي ۱۳۸۵-۱۳۹۰ به قيمت ثابت ۱۳۷۵ نشان داده شده است.
مطابق آمار جدول2، ارزش افزوده رشته فعاليت هاي «توليد مواد شيميايي اساسي»، «توليد کود شيميايي و ترکيبات ازت» و «توليد مواد پلاستيکي به شکل اوليه و ساخت لاستيک مصنوعي» به قيمت ثابت سال ۱۳۷۵ طي سال هاي ۱۳۸۵-۱۳۹۰ به ترتيب به طور متوسط ساليانه ۳۴، ۴۰ و 4.5درصد رشد داشته است که با تکميل زنجيره ارزش محصولات پتروشيمي، مي توان شاهد رشد بيشتر ارزش افزوده در صنايع مياني، پايين دستي و نهايي صنعت پتروشيمي کشور بود. در شکل ذيل بخشي از زنجيره محصولات پتروشيمي حاصل از گاز طبيعي نشان داده شده است.
طيف وسيعي از محصولات پتروشيمي که قابل تبديل به محصولات متنوع مياني است، از زنجيره خوراک گاز طبيعي در صنعت پتروشيمي به دست مي آيد که علاوه بر ارزش افزوده بالا، اشتغالزايي، عدم نياز به واردات و صرفه جويي ارزي براي کشور را به همراه دارد.
محصولات پتروشيمي مانند هيدروژن سيانيد، متيل کلرايد، متيلن کلرايد و … از طريق واردات تأمين مي شود. لذا با نگاهي گذرا به زنجيره کامل محصولات پتروشيمي مي توان دريافت که بسياري از محصولات پايين دستي و نهايي پتروشيمي در داخل کشور توليد نشده و از طريق واردات تأمين مي شوند. در واقع مي توان گفت توسعه صنعت پتروشيمي در لايه هاي بالادستي اين صنعت متوقف شده است.
شرح اشتغال(نفر) سرمايه گذاري ثابت (ميليون دلار) هزينه سرانه اشتغال (هزار دلار بر نفر)
صنايع بالادستي ۵۰۰ ۴۷۰ ۹۴۰
صنايع مياني ۲۲۰۰ ۱۷۰۰ ۷۷۳
صنايع تکميلي ۲۰۰۰۰۰ ۴۲۸۰ ۲۱
شرح ۱۳۸۵ ۱۳۸۶ ۱۳۸۷ ۱۳۸۸ ۱۳۸۹ ۱۳۹۰
توليد مواد شيميايي اساسي 2324.1 4631.8 4013.9 3901.2 5105.8 8018.1
توليد کود شيميايي و ترکيبات ازت 738 1135.9 2219.7 1718.3 2355.9 3187.2
توليد مواد پلاستيکي به شکل اوليه و ساخت لاستيک مصنوعي 6739.8 6577.7 6214.5 6310.9 6749.7 8228.2
مأخذ: مرکز آمار ايران.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.