سه راه پیشنهادی برای اصلاح طرح هدفمندی در کوتاهمدت
رضا همتي
در سرمقاله مورخ 27/6/92 معايب انرژي ارزان و پرداخت يارانه نقدي به مردم براي مصرف انرژي را از جنبههاي مختلف بررسي كرديم و در نهايت نتيجه گرفتيم منطق قابل قبول اقتصادي براي تداوم اين وضعيت وجود ندارد.
بنا بر آمار منتشر شده، درآمد دولت به صورت میانگین طی یکسال از محل طرح هدفمندی یارانهها حدود 280 هزار میلیارد ریال بوده، در حالی که میزان یارانه نقدی پرداخت شده به خانوارها طي همين مدت رقمی حدود 420 هزار میلیارد ریال بوده است. طبق طرح اولیه قرار بود 50 درصد این مبلغ به مردم به صورت نقدي پرداخت و مابقی آن جهت حمايت از توليد و جبران كسري بودجه دولت صرف شود؛ اما آنچه در عمل اتفاق افتاد پرداخت كل اين مبلغ و حتي اضافه تر از آن به صورت نقد به مردم بود كه باعث ايجاد كسري در حدود 140 هزار میلیارد ریال بابت یارانههای نقدی شده است. دولت قبل نيز براي تامين اين كسري اقدامات متعددي همچون كاهش بودجه عمراني، افزايش نرخ ارز، استقراض از بانك مركزي و… را در پيش گرفت كه هر كدام با پيامدهاي نامطلوب اقتصادي خود همراه با تحريمهاي بينالمللي و برخي سياستهاي غلط ديگر موجب تشديد وضعيت ركود تورمي و عدم ثبات در اقتصاد ايران شدند. در حال حاضر اثرات راهحلهای فوق در جامعه کاملا مشهود است. پيامدهاي ناشي از نحوه تامين مالي اين پرداخت عظيم در حال حاضر خود به يك معضل اساسي در اقتصاد ايران تبديل شده است و ضرورت دارد كه در كوتاهمدت بهعنوان مهمترين اولويت بر روي اين موضوع تمركز شود. ايدههاي متعددي كه تاكنون براي حل اين معضل مطرح شدهاند، در دو گروه كلي قرار میگیرند: تامين از طريق تغيير در مولفههاي خود اين طرح (به صورت افزايش قيمت حاملهاي انرژي، كاهش مخارج طرح يا تركيبي از اين دو) يا اتكا به عوامل و مولفههايي خارج از اين طرح (همانند راهحلهاي دولت پيشين يا برخي پيشنهادهاي جديد).
اولین راهحل پیشنهادی ما براي تامين كسري در كوتاه مدت انتشار اوراق خزانه است. بسیاری از دولتها برای تامین مالی بودجه جاری خود اوراق قرضه منتشر میکنند که به آن اوراق خزانه نیز گفته میشود. سررسید این اوراق کمتر از یکسال بوده و مصرف آن عمدتا در بودجه جاری است. این اوراق معمولا حاوی کوپن نیستند، بلکه به صورت تنزیل و با ساز و کار مزایده به خریداران عرضه میشود. مثلا اگر قیمت رسمی این اوراق هزار ریال باشد، خریدار امروز بابت آن 800 ریال پرداخت کرده و یکسال بعد از دولت 1000 ریال دریافت میکند.
انتشار این اوراق با این ساز و کار قطعا باعث جمعآوری نقدینگی و کاهش تورم خواهد شد. البته حجم انتشار این اوراقنمی تواند بیشتر از حدی تجاوز کند؛ چرا که منجر به افزایش بیش از حد نرخ بهره و کاهش سرمایهگذاری خواهد شد.
دومین راهحل براي كاهش كسري، افزایش قیمت حاملهای انرژی است كه برای تامين كسري کل طرح با استفاده از این راه نياز به افزايش متوسط 50 درصد قيمت حاملهاي انرژي ميباشد. در صورت اعمال تبعيض بين انواع كاربريها و انواع حاملهاي انرژي ميتوان ميزان تاثير آن را بر بخشهاي مختلف اقتصادي تعديل كرد. بنا بر اطلاعات موجود در ترازنامه انرژي 37 درصد انرژی در کل کشور توسط بخش خانگی و تجاری مصرف ميشود كه در مقايسه با مصرف ساير كاربریها ميتوانند شوك به مراتب كمتري را در اقتصاد ايجاد كنند. همچنين سهم بنزين از كل مصرف انرژي كشور حدود 11 درصد است كه در مقايسه با مصرف گازوئيل در بخش حمل و نقل فشار تورمی کمتری ايجاد ميكند. نكته قابل توجه اين است كه دو گروه اشاره شده مستقيما بودجه خانوارها را تحت تاثير قرار ميدهند. با توجه به اینکه سهم انرژی از بودجه خانوار تقريبا 4 درصد و سهم بنزین 11 درصد است، افزایش قیمت این دو گروه گزینه مناسبتري براي جبران کسری این طرح هستند. با افزايش كمتر قيمت ساير حاملها خصوصا حاملهاي مورد استفاده در بخشهاي كشاورزي، صنعت و حمل و نقل ميتوان از ورود شوك بيشتر به توليد و كل اقتصاد جلوگيري كرد. یک روش دیگر تبعیض در افزایش قیمت حاملهای انرژی تبعیض قیمتی براساس منطقه جغرافیایی است. برای مثال افزایش قیمت برق برای یک خانوار در شمال تهران میتواند بیشتر از قیمت برق یک خانواده در یک منطقه محروم باشد. راهحل سوم برای تامین کسری این طرح حذف يارانه صرفا افراد ثروتمند است. هر چند كه اين راهحل اجتناب ناپذير و در كوتاه مدت يكي از عمليترين شيوهها است و در صورت اتكاي صرف به آن نياز داريم كه 3 تا 4 دهك بالاي درآمدي جامعه را شناسايي كنيم. البته برای شناسایی این افراد به صورت نسبتا دقيق، نیاز به بررسی شاخصهای مختلف بهصورت همزمان است. شاخصهایی مثل محل سکونت، نوع خودرو، میزان سفرهای خارجی در سال و… میتواند میزان خطای شناسایی افراد پر درآمد را کاهش دهد. البته از آنجا كه در بلند مدت بايد برنامهاي چيده شود، كه پرداخت كل يارانه نقدي متوقف شود، ضرورت دارد دولت حتي در كوتاه مدت علائمي، البته در سطحي محدود را به اقشار متوسط و متوسط به پایين جامعه بدهد كه پرداخت پول نقد براي هميشه نيست. بنابراين در اين راستا نيز میتوان برای تعداد اعضای خانوار که به آنها یارانه نقدی تعلق میگیرد، سقف قرار داد.
ترکیبی از این راهحلها به دولت کمک خواهد کرد تا فعلا برای دورهاي كوتاه بتواند این طرح را ادامه دهد؛ بدون آنکه مجبور به افزایش استقراض از بانک مرکزی و افزایش تورم شود. در عین حال باید تاکید کرد که تمامی راههای فوق، کوتاه مدت است و حداکثر تا یکی دو سال قابل تداوم خواهد بود و دولت چارهای جز حذف یارانهها در بلندمدت نخواهد داشت. راهحلهای بلندمدت موضوع بحثي جداگانه است كه به آن پرداخته خواهد شد.
47 تعداد بازدید
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.