تکاپو براي احياي درياچه هاي ساوه و حوض سلطان در نقشه ايران
«اجراي طرح انتقال آب از درياي خزر به کوير مرکزي ايران، درياچه هاي ساوه و حوض سلطان را به نقشه ايران باز مي گرداند.» در برخي اسناد و منابع تاريخي ديده بودم که قبل از ظهور اسلام پهنه وسيعي از مرکز ايران زير آب بوده و درياچه هاي ساوه و حوض سلطان در کوير مرکزي ايران جايگاه مهمي داشته است اما اينک تنها يک لکه کوچک به نام درياچه نمک در حوالي قم باقي مانده است. در اين راستا ايده هايي از سوي دوستداران اين مرز و بوم براي نجات کشور از شرايط بحراني و بي آبي سال هاي آينده مطرح مي شود که از جمله اين ايده ها و طر ح هاي کارشناسي شده انتقال آب از درياي خزر به کوير مرکزي ايران است.
طرحي نو
مهندس «غلامعلي خياط خلقي» طراح و پيشنهاد دهنده طرح انتقال آب درياي خزر به کويرهاي ايران و ايجاد شهر جديد تهران در حاشيه درياچه فدک با هدف تغيير آب و هواي مناطق وسيعي از کشور به خراسان مي گويد: حدود ۲ سال و نيم قبل اين ايده به ذهنم رسيد که بايد براي آينده کشور با توجه به بحران آب در دنيا تدبيري بينديشم. به لطف خدا به دنبال اين موضوع رفتم و با برنامه ريزي که انجام شد جمعي از متخصصان و مهندسان وارد ميدان شدند و با مديريت يکي از استادان ايراني دانشگاه در کانادا که دکتراي رشته آب زيرزميني دارد، تحقيق درباره اين طرح آغاز شد. وي با اشاره به مشارکت دانشگاه تهران و تعدادي از دانشگاه هاي ديگر در تهيه اين طرح مي افزايد: اين تلاش ها سبب شد که پس از ۲ سال اين طرح به آخرين مراحل مطالعاتي و تحقيقاتي خود برسد. اگر چه در ابتدا نظرها چندان مثبت نبود ولي الان تنها راه براي نجات کشور محسوب مي شود و به عنوان يک کار اقتصادي بزرگ جزو اولويت هاي مسئولان نظام است.
دلايل مطالعه
مديرعامل شرکت آرياکاوان طراح طرح انتقال آب درياي خزر به کويرهاي ايران در تشريح دلايل اين تحقيق مي گويد: نتايج مطالعات مرکز خزرشناسي نشان مي دهد که آب درياي خزر ۳تا۵ متر طي سال هاي آينده بالا خواهد آمد و قسمتي از استان هاي گيلان، مازندران و گلستان را زير آب خواهد برد.
براي حل اين مشکل بايد بخشي از آب درياي خزر را تخليه کنيم و با توجه به وسعت20 ۴هزار کيلومتر مربعي و عمق متوسط ۸۰متري اين دريا ايران به عنوان يکي از کشورهاي داراي سهم از آن مي تواند برداشت آب داشته باشد. به گفته وي امکان انتقال آب به صورت محدود از اين دريا به درياچه اورال در قزاقستان نيز وجود دارد ولي کوير مرکزي ايران بهترين و مناسب ترين گزينه براي انتقال آب درياي خزر است. قبل از اسلام اين منطقه درياي ساوه نام داشته که به احتمال زياد به دليل ايجاد گسل آب آن فرو رفته است. در کوير مرکزي ايران درياچه حوض سلطان در کنار اتوبان قم- تهران و در ۶۰کيلومتري درياچه نمک نيز وجود داشته است.
جزئيات طرح
وي درباره جزئيات طرح انتقال آب درياي خزر به کويرهاي ايران مي افزايد: بر اساس مطالعات انجام شده قرار است از طريق خليج گرگان در استان گلستان آب خزر از طريق لوله به طول ۴۰کيلومتر منتقل و با احداث تونل و شبکه در ارتفاع ۲۰۰متري ارتفاعات مسير آب هدايت و از آن جا آب از طريق ۲۵ خط لوله ۳متري (لوله هاي مقاوم در برابر آب شور) به کوير منتقل شود. مهندس «خياط خلقي» مي گويد: اين آب در يک شبکه ۳۰۰کيلومتري به حوض سلطان که درياچه اي به وسعت 14.5 کيلومتر در 14.5کيلومتر است، منتقل خواهد شد و بعد از آن که عمق آب در اين درياچه به ۲۰متر رسيد، آب سرريز با احداث نيروگاه هايي در محل پمپاژ به درياچه نمک منتقل مي شود. اين درياچه هم که ۱۰۰کيلومتر طول و ۱۵تا۶۰ کيلومتر عرض دارد، طي ۲تا۳سال پر خواهد شد.وي با اعلام اين که با تحقق اين طرح بزرگ ترين و عظيم ترين درياچه مصنوعي دنيا در ايران ايجاد خواهد شد، مي افزايد: تحقيقات کارشناسي همکاران و مشاوران طرح نشان مي دهد که اين درياچه در کوير مرکزي ايران ۴۳درصد تبخير آب خواهد داشت و با افزايش ابرها سبب افزايش بارندگي در کشور خواهد شد و در استان هاي خراسان هم ۱۵درصد افزايش بارندگي پيش بيني شده است. ضمن اين که هوا را نيز لطيف تر و به تغيير اقليم هم کمک خواهد کرد.
آينده طرح
وقتي از وي درباره آينده اين طرح در صورت تحقق سوال مي کنيم، مي گويد: اين درياچه اي در فاصله ۵۰کيلومتري تهران واقع خواهد بود و ما براي اطراف آن شهر جديد تهران با ظرفيت جذب ۳۰ميليون نفر جمعيت را طراحي کرده ايم.اگر چه ممکن است اهداف اين طرح خيلي بلندپروازانه تلقي شود ولي طبق برنامه اي که طرح ريزي شده در صورت مشارکت دولت و نهادهاي متولي شهرسازي، مي توان يکي از زيباترين و مدرن ترين شهرها را احداث و بنا کرد که در نوع خود کم نظير باشد. اتصال آن هم از طريق مترو، راه آهن، قطارشهري و اتوبان هاي زيبا به تهران فعلي پيش بيني شده است. مهندس «خياط خلقي» مدير عامل شرکت آرياکاوان به خراسان مي گويد: با اجرايي شدن اين طرح اقليم و آب و هواي کوير لوت و کوير مرکزي تغيير خواهد يافت و اقليم نيمه مديترانه اي ايران تغيير اساسي خواهد کرد. البته ما در فاز اول اين طرح ساخت ۷ درياچه را در برنامه داريم که ۳ درياچه از آب درياي خزر و ۴ درياچه هم از آب خليج فارس مشروب خواهد شد و مجموعه اين درياچه ها قلب ايران را متحول خواهد کرد.
آثار و نتايج جانبي
از وي درباره آثار و نتايج اجراي اين طرح بزرگ سوال مي کنيم. «خياط خلقي» مي گويد: هدف اصلي ما تغيير آب و هواي مناطق وسيعي از کشور است که البته در کنار آن بحث رونق کشاورزي و اشتغال زايي براي ميليون ها نفر مدنظر است. علاوه بر نجات تهران فعلي از آلودگي و ترافيک و شلوغي با ايجاد شهر جديد تهران، شهرهاي قم و کاشان هم به دريا مرتبط خواهند شد و پرورش ماهي نيز در کنار کشاورزي باعث رونق اقتصادي ايران مي شود.به اعتقاد وي به لحاظ مسائل اقليم شناسي، هواشناسي، زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي اين طرح بررسي و توجيه پذير بودن آن تأييد شده است.
زمان و هزينه طرح
اما اجراي اين طرح به چه ميزان اعتبار و زمان نياز دارد؟
طراح طرح عظيم انتقال آب درياي خزر به کويرهاي ايران مي گويد: چند هزار ساعت کار کارشناسي و تحقيقاتي روي اين طرح انجام و فاز اول آن ۶ ساله پيش بيني شده است. براي تأمين اعتبار اجرايي آن هم پيشنهاد شده است سالانه ۵درصد از درآمد نفت کشور به اين طرح تخصيص يابد و ما هم تضمين کرده ايم که در صورت تحقق اعتبارات پيشنهادي که رقمي حدود ۴۶ تا ۵۰ ميليارد دلار است، ۱۰ ساله کار را تمام کنيم. البته مسائل مربوط به شهرسازي و ايجاد شهر جديد موضوعي مستقل و در حوزه اختيار و نظر مسئولان مربوطه است. وي با اعلام اين که نمايندگان دولت پس از اطلاع از تحقيقات ما درخواست کردند تا مدارک و مستندات را به آن ها ارائه کنيم، مي گويد: ما مدارک خود را براي دولت فرستاده ايم و با توجه به اين که دولت مصمم است طرح انتقال آب از درياي خزر را به سمنان اجرا کند اميدواريم با بررسي هاي لازم، دولت و کارشناسان وزارت نيرو و صنعت آب کشور برخي طرح هاي ناقص و طرح پيشنهادي ما را مطالعه و کارشناسي کنند تا ورود به چنين اقدام بزرگي ناقص نباشد.
رژيم حقوقي و آينده خزر
اما يکي از دغدغه هاي انتقال آب از درياي خزر اين است که اين دريا بين ۵ کشور روسيه، قزاقستان، ترکمنستان، ايران و آذربايجان مشترک مي باشد و به گفته برخي کارشناسان انتقال آب اين دريا توسط يکي از اين کشورها مي تواند با اعتراض کشورهاي ديگر روبه رو شود. در اين زمينه برخي نيز نگران لاينحل ماندن رژيم حقوقي درياي خزر هستند. ولي مهندس «علي خياط خلقي» طراح طرح انتقال آب درياي خزر به کويرهاي ايران مي گويد: با اتفاقي که براي درياي خزر در حال وقوع است و سطح آب آن در حال بالا رفتن است، خيلي از کشورهاي همسايه بايد به فکر تخليه آب باشند. وي مي افزايد: عواملي چون گرم شدن کره زمين به دليل تخريب لايه ازن و افزايش گازهاي گلخانه اي سبب شده است توده هاي يخي قطب شمال و اقيانوس منجمد شمالي شروع به ذوب شدن کند؛ از اين رو حجم ورودي آب به درياي خزر در حال افزايش است و اين امر ممکن است خطراتي را براي اين کشورهاي حوزه درياي خزر ايجاد کند. لذا آن ها هم در تلاش هستند تا آب هاي سرريز را به نحوي منتقل کنند.
لزوم قطعي شدن مطالعات
همان طور که در گزارش هاي اخير خراسان اشاره شد، طرح هاي مختلفي از سوي محافل تحقيقاتي، علمي و دانشگاهي و صاحب نظران براي انتقال آب از درياي خزر، خليج فارس و درياي عمان به نقاط مستعد ايران مطرح و مطالعات خوبي هم توسط بخش خصوصي و دولتي انجام شده است ولي پيگيري هاي خراسان نشان مي دهد هنوز هيچ يک از اين طرح ها مهر تأييد نهايي نخورده است. مهندس «محمود شعباني» مخترع پمپ موجي با قابليت انتقال آب به کوير با استفاده از انرژي موج دريا نيز انتقال آب به مناطق کويري را تنها راه حل فرار از معضل کم آبي در سال هاي آينده بيان مي کند. او مي گويد: ايران در کمربند خشک جهان واقع شده و سه چهارم مساحت آن خشک است و بارندگي سالانه آن به طور متوسط ۱۵۰ ميلي متر است و کم آبي آن هميشگي است. وي با اشاره به اين که در سال هاي اخير با گرمايش جهاني معضل کم آبي در ايران تشديد شده است، مي گويد: با توجه به رشد جمعيت و نياز شديد به آب از هم اکنون بايد به فکر تأمين آب نسل هاي آينده باشيم.وي با اشاره به اين که اختراعش مي تواند انتقال آب دريا را بدون نياز به انرژي برق تا ارتفاعي مشخص انجام دهد، مي گويد: با توجه به مطالعات انجام شده درباره انتقال آب درياي خزر به کويرهاي کشور مي توان از اين سيستم براي احياي طبيعت مرکز و شرق ايران نيز کمک گرفت.
کاري بايد کرد
«احمدرضا هدايتي» از کارشناسان امور آب نيز به خراسان مي گويد: در آينده نه چندان دور تأمين آب، اصلي ترين محور چالش هاي جهاني خواهد بود؛ به همين دليل برخي کشورها از هم اکنون براي مقابله با کم آبي و خشکسالي به فکر افتاده اند و اجراي طرح هاي مختلفي را در دستور کار دارند. وي با اشاره به محدوديت هاي منابع تأمين آب در کشورمان و همجواري با درياي خزر در شمال و درياي عمان و خليج فارس در جنوب مي افزايد: طرح انتقال آب از طريق لوله يا ايجاد کانال از حوضه آبي خليج فارس به درياچه هامون، درياچه جازموريان و چاله هاي موجود در کوير لوت و از درياچه مازندران به دشت کوير و درياچه اروميه، بار ديگر مورد بررسي قرار گرفته است. ظاهرا در همين راستا چند طرح مشابه از جمله طرح ايرانرود (طرح اتصال درياي خزر به خليج فارس)، طرح ايجاد کانال کشتيراني از طريق ايجاد شکاف در کوه البرز، طرح احداث کانال لوت و طرح احداث درياچه هايي بين درياي خزر و خليج فارس نيز در سال هاي گذشته مطرح بوده و طرح مطالعاتي برخي از آن ها نيز توسط مرکز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي انجام شده است که متأسفانه با وجود تأييد برخي از راهکارهاي پيشنهادي، تاکنون هيچ يک از آن ها به مرحله اقدام و اجرا نرسيده است. وي مي گويد: با توجه به بررسي هاي انجام شده، طرح انتقال آب به مناطق کويري بخش شرقي و مرکزي کشور مي تواند در قالب ايجاد سه يا چهار درياچه در فرورفتگي هاي طبيعي موجود در مناطق مذکور که با خط راه آهن ثابت و شناور به يکديگر متصل مي شوند (مشابه روش مورد استفاده در درياچه وان ترکيه) اجرا شود. همچنين علاوه بر دستاوردهاي مورد اشاره اجراي اين طرح، احداث راه ترانزيتي شمال به جنوب کشور را ممکن مي کند و نقش اساسي در توسعه کشور در ابعاد مختلف خواهد داشت. در هر حال پيشنهاد مي شود در صورت تصويب طرح، ابتدا درياچه اول به طور آزمايشي آبگيري شود و در صورت اخذ نتايج مورد نظر و اطمينان از نداشتن تبعات احتمالي براي بخش هاي مختلف به ويژه زيست محيطي، دفاعي، امنيتي و… اقدام شود. براي کاهش هزينه با طراحي مناسب به منظور استفاده از قدرت امواج دريا براي پمپاژ آب و لوله کشي يا احداث کانال، از درياچه اول به درياچه دوم و در صورت لزوم از درياچه دوم به درياچه سوم آب رساني شود.
به هر حال تأخير در تحقق طرح هاي زيربنايي به عنوان مهم ترين محورهاي توسعه کشور جايز نيست. اجراي چنين طرح هايي به دور از حب و بغض هاي سياسي و جناحي و قومي صرفا با نگاه تأمين آينده ايرانيان مستلزم هماهنگي و همکاري نزديک و منسجم دستگاه هاي مختلف به ويژه وزارت نيرو، جهاد کشاورزي، محيط زيست و ديگر دستگاه هاي ذي نفع و ذي ربط و نيز سرمايه گذاري و مشارکت مردم است.
چکيده گزارش
در آينده نه چندان دور تامين آب اصلي ترين محور چالش هاي جهاني خواهد بود، از اين رو بسياري از کشورها از هم اکنون به فکر چاره انديشي براي مقابله با مشکل کم آبي برآمده اند و در کشور ما هم طرح هايي در زمينه انتقال آب از درياي خزر و درياي عمان و خليج فارس مطرح شده است. يکي از اين طرح ها که در سال هاي اخير توسط جمعي از صاحب نظران بررسي و مطالعه شده، انتقال آب از درياي خزر و ايجاد درياچه هاي مصنوعي در دشت کوير است. طرحي که به اعتقاد طراحان مي تواند کوير مرکزي ايران را به يکي از زيباترين نقاط دنيا تبديل کند. اين ايده هر چند با اما و اگرهايي مواجه است اما به نظر مي رسد براي نجات کشور از بحران پيش رو و ايجاد اشتغال بايد از سوي دولت ونهادهاي متولي مورد توجه قرار گيرد.با انتقال آب از درياي خزر کوير مرکزي ايران از اين حال و روز خارج مي شود و حيات دوباره اي خواهد يافت.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.